KGZ07 Беш-Таш негизги биологиялык ар түрдүүлүктүн аймагы

[/center]

Аянты: 50 000 га.
НБА категориясы: B1
Корголуучу аймактардын болушу: (ооба)
НБАнын аймагындагы калктуу конуштар: жок
НБАнын аймагына чектеш: Талас



Беш-Таш – Талас кырка тоолорунда деңиз деңгээлинен 1100-3600 м бийиктикте жайгашкан чоң жаратылыш паркы. Талас шаарынын түштүгүндө жайгашкан, ага Беш-Таш, Калба капчыгайлары кирет.



Бул капчыгайларда куймаларынын кеңири тармагы менен бирдей аталыштагы дарыялар агат. Аймакты терең жарлар кесип жатат. Жайында капчыгайлар абдан кооз көрүнөт. Бойлордо арчалар чачырап жатат. Капчыгайлардын жогорку агымында оң капталында карагай жана арчадан турган жеңил токойлор кездешет. Токой-шалбаа зонасынын чегинен жогору, ачык жашыл альп шалбаалары башталат. Бул зонада мөңгүлөрдүн салкын деми сезилет. Тоонун кырка бөлүгүндө Үрмарал ойдуңун Кара-Кулжа жана Чаткал өрөөндөрү менен байланыштырган Чийим-Таш ашуусу (3575 м) жатат.



«Беш-Таш» улуттук жаратылыш паркынын аянты 13701 гектарды түзөт, ал уникалдуу табигый токойлорду жана бийик тоолуу шалбааларды сактоо максатында 1996-жылы Талас облусунда түзүлгөн.



Үч тарабынан Талас Ала-Тоо системасына кирген тоо кыркалары менен курчалган. Түбөлүк мөңгүлөр менен азыктанган тоолордон Беш-Таш суусу агат, ал коруктун бардык аймагын (30 кмге жакын) агып өтөт.



Талас шаарынан Беш-Таш жаратылыш паркына чейинки аралык 13 км, андан кийин сейил багына дагы 30 км тереңдикте жүрүүгө болот.
Жаратылыштын бул бурчунда флора менен фаунанын болуп көрбөгөндөй көп түрү жыйналган. Бул жерде өсүмдүктөрдүн 800дөн ашык түрү өсөт, анын 28ге жакыны дарактар жана бадалдар.



Бул жерде курт-кумурскалардын 2000ден ашык түрү жашайт, бугу, түлкү, суур, эрмин, тоо койлору, түркстан сүлөөсүн, ак илбирс, аюу, тоо кекилиги, бүркүт, кумай, балабан, сакалчан жана башка жаныбарлардын түрлөрү бар. Радуга форели Беш-Таш дарыясында кездешет.



Беш-Таш, кыргыз тилинен которгондо "беш таш" дегенди билдирет. Парктын мындай өзгөчө аталышы Беш-Таш капчыгайында бүгүнкү күнгө чейин турган беш таштан улам коюлган. Кызыктуу легенда алардын мыкаачылыгынан улам ушул эле ташка айланган беш каракчы жөнүндө айтылат.



Табигый парк Талас облусунун биологиялык ар түрдүүлүгүн сактоо максатында түзүлгөн. Коруктун капчыгайларынын капталдары жыш арча токою менен капталган жана аларга иш жүзүндө адам тийбеген. Бул жерде арчадан тышкары Тянь-Шань карагайы, Семёнов пихтасы кездешет. Коруктун курамына 8 тоо көлү кирет, алардын эң чоңу ушул эле аталыштагы капчыгайда жайгашкан Беш-Таш көлү.
Бул треккинг жана көп күндүк эс алуу үчүн сонун жер. Коруктун бардык кооз жерлерин көрүү үчүн көп убакыт талап кылынат, бирок аракет актайт.



Беш-Таш көлү – Кыргызстандын түндүгүндөгү эң кооз көлдөрдүн бири, Талас облусунда жайгашкан, кооз Беш-Таш капчыгайы, бийик тоолуу шалбааларга бай жана 2997 м бийиктикте укмуштуудай көрүнүштөр бар.
Узун мореналык бөгөттүү Беш-Таш көлү. Жээги таштак, бирок жантайыңкы эмес. Суунун жагымдуу бирюза өңү бар, ал айланадагы карлуу чокулар жана жашыл чөптөр менен чоң контрастты жаратат. Тереңдиги 28 метр, аянты 0,5 км2. Көлгө апрель же май айларында барсаңыз, көл муздан бошотулган учурду кармай аласыз.



Көлдө форель, маринка жана осман жашайт, бул жерде балыкчылар аз, ошондуктан кечки тамакка балык кармоого мүмкүнчүлүк бар.
Беш-Таш көлүнөн бир аз ылдыйда аты жок кичинекей көл бар.



Беш-Таш көлү Талас шаарынан 47 чакырым түштүк тарапта, ушул эле аталыштагы капчыгайда жайгашкан. Жакшы топурак жол капчыгайга алып барат, ал дээрлик көлгө төшөлгөн. Моренага жакын жолдун аягынан көлдүн өзүнө чейин 15 мүнөттүк гана сейилдөө болот.

Уламыштарга караганда, илгери бир адамдын беш уулу болгон, бирок баары ата-энесине баш ийбей, чоңойгондо карыган ата-энесин таштап, атасынын үйүнөн качып кетишкен. Көптөн бери ата-энелер балдарын издеп жүрүшкөн. Ал ортодо айылда «Жакын жердеги тоолордо чыныгы каракчылар пайда болуп, жаш-кары, соо-оорулуу баарын тоноп кетишти» деген кеп тарады. Бир жолу адамдар чалга келип, анын уулдары болушу мүмкүн дешти. Чал менен кемпирди капаланганына чек жок. Мындай таш боор балдарды тарбиялай алышпады. Бирок ошентсе да алар ынанууну чечишти жана айыл тургундарынын айтымында, каракчылар жашаган жерине барышты. Тик аскаларды бойлоп көпкө басышты да, капысынан кичинекей жолдон бир киши чалга кол салды. Ал карыяны ургусу келип, анан энеси каракчы уулун кулагындагы меңинен тааныды. Ал кыйкырганда эле: -Мендибек!!! Атаңа тийбе, наалат!”, – деп, каракчы бир мүнөткө айласы кетип, чуркап жөнөдү. Анын артынан ээрчиген абышка айласы кетип: «Сен, өз уулум, мага кол көтөрдүң. Мен сени жана сенин бир туугандарыңды каргаймын!» Бул сөздөр айтылар замат каракчы бир туугандар ар кайсы тарапка качып жөнөштү, бирок аттарына секирип үлгүрбөй, тоңуп, ташка айланып кетишти. Ошондон бери бул капчыгай «Беш Таш» деп аталып калган.



Жакынкы айыл: Беш-Таш — Кыргыз Республикасы нын Талас облусу н Талас району ндагы айыл. Калба айыл округунун курамына кирет. 2021-жылдагы эл каттоого ылайык, айылда 412 адам жашаган.



Чиим-Таш тарыхый жери
Чыйым-Таштын (Урмарала дарыясынын сол куймасы) оозундагы кооз кайың бактары эс алуу үчүн эң сонун жай болуп кызмат кылат. Үрмаралдын орто агымында 6-8-кылымдарга таандык байыркы түрктөрдүн аскага түшүрүлгөн сүрөттөрү бар. Беш-Таштын оң жээгинде 6-8-кылымдарга таандык маданият эстелиги Кескен-Дебенин таң калыштуу таш скульптуралары бүгүнкү күнгө чейин сакталып калган. Үрмарал дарыясынын Талас-Тараз унаа жолу менен кесилишинде жайгашкан 18-19-кылымдарга таандык үч күмбөздү зыярат кылууга болот.

Булак: